In de laatste uitzending van de Keuringsdienst van Waarde op 1 september 2016 kreeg de kijker een schokkend inkijkje hoe er met tonijn gefraudeerd wordt en het inerte, haast verwijtbare gedrag dat onze eigen NVWA over dit fenomeen tentoon spreidt. Ik vraag mij wel af of onze eigen voedselveiligheidsbewaker nog langer haar hoofd kan afwenden voor voedselfraude. Vermoedelijk is de reden dat men nauwelijks beeld heeft van wat er zich in de voedingsmiddelenindustrie afspeelt en het welhaast totaal ontbreken van enige procestechnologische kennis. Hiervoor zijn uitstekende opleidingen beschikbaar die alles op een rijtje zetten van de fraudetechnieken en de opsporing ervan…
Deze snelle roofvis heeft stevig vlees met relatief veel bloed. Hierdoor is het vlees ook mooi helder rood. Als hij vers is tenminste
Hoe werkt het verven met gifgas?
Dit is nog steeds de beste manier van kleuren omdat het goedkoop is en lastig te detecteren. Het kleuren met bietenrood is niet zo slim omdat dit makkelijk te zien is vanwege de ‘nichtenkleur’ en er ook bederfelijke koolhydraten aan toegevoegd worden. Zo krijgt het ingezette bederf alsnog een kickstart. Rozemarijnextract is een antioxidant dat toevallig een rode kleur heeft. Erg duur om dit te gebruiken als kleurstof.
Hier volgt speciaal voor onze NVWA een les voedselfraude met tonijn. Dit is gewoon een extract uit ons eigen lesmateriaal van de opleiding voedingsmiddelentechnologie. Blok 3, hoofdstuk 8 om precies te zijn:
Koolmonoxide (CO) wordt in de wandelgangen kolendamp genoemd omdat deze damp kon ontstaan doordat de afvoer(!) van kolenkachels vaak geknepen werd om deze te temperen en uiteraard om kolen te besparen. Dit schoorsteenklepje is een typisch Nederlandse uitvinding die overigens voortkomt uit onze traditionele zuinigheid. Wanneer het klepje bij een vol brandende kolenkachel (bij gaskachel zou hetzelfde gebeuren), dan komen de afvalgassen in de woonkamer terecht met een kolendampvergiftiging tot gevolg. Verstopte schoorstenen als gevolg van een vogelnest waren veel voorkomende oorzaken van kolendampvergiftigingen van weleer. Vooral als het stookseizoen weer begon in oktober vielen de meeste slachtoffers. Nu vallen de meeste slachtoffers wanneer een keuken- of bad geiser niet voldoende zuurstof krijgt doordat het lekker is ingebouwd of wanneer de afvoer om wat voor reden is geblokkeerd.
De werking van koolmonoxide in het spierweefsel
Koolmonoxide is een reuk- en kleurloos giftig gas. In het bloed hecht het zich aan het hemoglobine in de rode bloedcellen, waarbij het zuurstofgas (O2) verdringt. Het vermogen van koolstofmonoxide om zich vast te hechten aan dit eiwit is zo’n 250 keer groter als dat van zuurstof. Het is in feite een erg ‘kleverig’ gas dat niet zo snel het lichaam verlaat. Dat betekent dat zelfs bij een geringe concentratie van koolstofmonoxide in de lucht je snel ademhalingsproblemen gaat krijgen. De Duitsers wisten in de Tweede Wereldoorlog ook wel raad met de lethale functionaliteit van dit gas.
Hoe wordt het gas aangebracht?
Door de bedorven grauwe tonijn, maar ook grijs geworden vlees te behandelen met CO kleurt deze binnen 10 minuten mooi helder rood. Kersenrood zou ik het willen noemen. Gasverpakken is een beetje riskant omdat er met een vrij toxisch en explosief gas gewerkt wordt. De ATEX regels zijn dan van toepassing en die eisen veel voorzieningen. Het product tijdelijk onverpakt opslaan in een gaskamer is de beste oplossing.
Hoe is deze fraude op te sporen?
Ieder ziekenhuislaboratorium kan het CO gehalte meten in bloed. Zo kan men ondermeer zien of een patiënt een zware roker is of niet, ook al beweert hij of zij dat er maar één sigaret per dag rookt. Men meet het carboxyhemoglobine gehalte. Wel moet het ziekenhuis laboratorium de monstervoorbewerking aanpassen om de validiteit van de uitkomsten te kunnen waarborgen. Als mogelijk het TTIP verdrag erdoor komt, dan is de weg vrij voor de import van het gifgasvlees en vis. In de VS is deze praktijk wel legaal.
Sushi restaurants die voordelige aanbiedingen inkopen lopen veel risico. De NVWA zal vooral microbiologische monsters van deze specialiteiten nemen
Waarom is het kleuren van tonijn verboden?
Dit was zo’n beetje de enige zinnige opmerking die de NVWA in het programma maakte. ‘Het is verboden om middelen te gebruiken om ongezond eten op te fleuren.’ Sulfiet is ruim 20 jaar geleden verboden omdat je verrot gehakt gewoon meer mooi rood kunt laten kleuren. Om dezelfde reden is het verboden om tonijn met gifgas te kleuren. Het toxische effect van het gas laat ik even buiten beschouwing.
Wat is de fraudeformule?
Wij voorspellen al jaren welke producten er weer zullen opduiken waarmee geklooid is. Vooral bioproducten, huismerken en Halal gecertificeerde producten staan bij ons hoog op de klooiladder. Onze stagiairs hebben al in ruime mate mee mogen smullen in onze onderzoeken. Vis, honing en olijfolie hebben we onderzocht waarvan de uitkomsten allemaal onze vermoedens hebben bevestigd. Ook de netto ondergewichten van het voorverpakte vlees en vis dat in de supermarkt ligt liegen er niet om. Economische fraude heeft geen prioriteit binnen de NVWA luidt steevast het frustrerende antwoord. Wij gaan binnenkort deze rapporten openbaar maken.
Het is heel simpel om te voorspellen met welke voedingsmiddelen er gefraudeerd kan worden. Dit zijn de ingrediënten, ofwel de risicoprofielen van potentieel frauduleuze voedingsmiddelen:
- Het moet een duur product zijn
Vis, vlees en exclusieve voedingsmiddelen en dranken zijn een geliefd doelwit. Gezondheidsproducten en zogenaamde streekproducten waaraan men niet kan zien dat het uit een ‘hakkietakkie land’ komt.
- De fraude moet moeilijk te detecteren zijn.
De Voedsel en Waren Autoriteiten lopen wat dat betreft altijd twee stappen achter de louche bedenkers van deze praktijken. Vooral in landen zoals Spanje, Italië en het voormalig Oostblok zijn talloze bedrijfjes die zich met het uitdenken van deze praktijken bezighouden. Ze worden vaak bemand door geflipte chemici die een lucratieve handel gevonden menen te hebben. Op alle internationale ingrediëntenbeurzen geven ze acte de présence.
- De winstmarge moet hoog zijn
Het mag duidelijk zijn dat een aardappelhandelaar minder geneigd is om te knoeien dan een vleesgroothandel. Hoewel? De prijs die de boer ontvangt ligt ongeveer op 5% van datgeen een consument betaalt. Maar aan die vorm van fraude zijn wij gewend geraakt. Hoe exclusiever een product, des te hoger de winstmarge en daarmee de schending van het consumentenvertrouwen.
- Importproducten van buiten de EU
In Azië wordt volop geëxperimenteerd met voedsel. Altijd vlijtige en creatieve mensen daar. Zelfs in de VS wordt volop op een manier gerommeld met ons voedsel dat zwaar verboden is. Denk hierbij aan het gebruik van in de EU verboden additieven en het verven van vlees en vis met koolmonoxide. Het TTIP verdrag, als dat er ooit komt, zou de deur naar de EU wagenwijd openzetten voor deze troep. Tenzij er uitsluitingen komen. Dat ligt niet voor de hand. Wie geeft er nou om gezond eten in de VS? Het moet toch er mooi uitzien?
Dit is de enige legale manier om vis te kleuren. Gewoon een houten vis nemen, een kwast en een paar potjes verf
Wat zijn de actiepunten die voor de hand liggen?
De visbranche dient direct schoon schip te maken.
Ook al denken zij dat zij 100% schoon zijn. De tonijn importeurs zullen heel snel (deze maand september nog) met bewijs moeten komen dat hun geïmporteerde vis schoon is. Dat kan vrij eenvoudig door een laboratorium het CO gehalte te laten bepalen. Noem dit maar een schoon vis verklaring. Vanuit hun eigen voedselveiligheidssysteem is men hiertoe verplicht omdat men nu publiekelijk op de hoogte is gebracht van dit risico. Iedere QA manager hoort hierop actie te ondernemen. Onderzoek naar andere kleurstoffen is niet zo belangrijk. De gifgasbehandeling is dat wel.
Blokkeer de invoer in de EU van gekleurde tonijn en vlees
Op Europees niveau zullen de lokale VWA’s extra BIP (Border Inspection Post) controles uit moeten voeren en via RASFF de meldingen moeten communiceren. Dit is een meldsysteem dat zeer goed werkt. Wanneer men tracht een foute partij via Bukarest in te voeren, gaat meteen de grens op slot binnen de hele EU. Voor zover die waterdicht is natuurlijk en dat de handhavende diensten bereid zijn om overuren in het weekend te maken.
De NVWA moet eens werk maken van voedselfraude
Vooral de ongebreidelde toevoeging van water in de hele voedselketen is ons een doorn in het oog. Herkomstvervalsing, productvervalsing en het gebruik van illegale additieven moet eens aangepakt worden. Men dient gericht kennis te vergaren over dader- en risicoprofielen van onze voedingsmiddelen. Men mag nooit meer roepen dat er niet op gehandhaafd wordt, zoals de heer Benno Bruggink meldde in de uitzending van 1 september. Dat is dodelijk voor het imago van een degelijk instituut als de NVWA, wat het nog steeds voor velen is.
NVWA dient de controleurs beter op te leiden
Over wetskennis valt weinig aan te vullen. Dat zit wel goed. Ondanks het feit dat interne opleidingen gestart worden nadat de EU regels zijn ingevoerd, dit was het geval was bij de EU verordening 1169/2011. (Ingevoerd december 2014 en de opleidingen voorjaar 2015)
Als eerder gezegd ontbeert het vaak aan feeling met de proces- en technologische kennis van de voedingsmiddelenindustrie. Men loopt achter bij het kennisniveau die de meeste fraudeurs zich eigen gemaakt hebben. Aanvullend academische of HBO studies dekken het niet af. Puur praktijkonderwijs is iets waar een controleur wat aan heeft.
De NVWA moet misleiding van de consument prioriteit geven.
Het argument van de NVWA dat de eerste prioriteit ligt bij voedselveiligheid en niet misleiding van de consument gaat niet op omdat het verven van tonijn juist verrotte vis bij de consument kan komen en niet meer zichtbaar is vanwege de kleuring. Denk hierbij aan Listeria besmetting. Bij mijn weten overleeft deze hardnekkige koelkastbacterie makkelijk een gifgasaanval.
Er zullen Kamervragen gesteld dienen te worden over het beleid van de NVWA
Vooral de uitspraak van Benno in de 15e minuut van de uitzending waarin hij verklaart dat de NVWA met de handhavingscontroles is opgehouden is regelrecht ‘killing’ voor de NVWA en rechtvaardigt naar mijn idee om per direct Kamervragen te stellen over de prioriteiten binnen die dienst en het functioneren van de Inspecteur Generaal te toetsen. Dit is een schandaal van formaat en rechtvaardigt bijna aangifte tegen de NVWA wegens het schaden of op z’n minst beschamen van consumentenvertrouwen en voedselveiligheid in het bijzonder.
TTIP ontwerp verdrag aanpassen
Naar verluidt zullen de onderhandelingen nog jaren voorduren tot grote vreugde van de betrokken juristen en onderhandelaars. Neem meteen een ‘gifgas clausule’ op in het verdrag, als die er ooit komt.
Het meest moeilijke is het besluit om actie te ondernemen, de rest is gewoon vasthoudendheid.
(Amelia Earhart 1897-1937 Amerikaanse luchtvaarpionierster)