Minister Schippers van VWS (Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport) heeft naar aanleiding van Kamervragen van 21 februari 2017 toegezegd dat zij de monitoring van minerale oliën hoog op de agenda zal zetten. Ik ben wel blij dat dit dossier nu eindelijk bovenaan de parlementaire papierstapel ligt.
Vanaf 2004 besteed ik al aandacht aan dit besmettingsprobleem. Mede naar aanleiding van hoge concentraties dioxinen die in de melk gevonden werden. Men heeft destijds kunnen traceren dat de dioxinen uit de aardappel sorteerbaden afkomstig waren die kaoliniet (Chinese klei) als verzwaringsmiddel gebruikten. Die klei bleek vervuild te zijn. Hoe die vervuiling tot stand was gekomen is nooit duidelijk geworden. In mijn artikelen heb ik wel enige hypotheses aangedragen:
http://www.scientanova.com/2004/12/13/447-dioxine-uit-de-polder-1/
http://www.scientanova.com/2004/12/19/447-dioxine-uit-de-polder-2/
Het is ons geruime tijd al opgevallen dat bij sommige frisdrank blikjes aan de binnenzijde druppels te zien zijn en bij andere merken een gladde film. Deze dungetrokken bussen worden tijdens de fabricage ook gesmeerd. De frisdrankindustrie doet er goed aan om dit punt ook mee te nemen in de leverancier beoordelingen en onbekende nano technologie uit te kunnen sluiten. De toxiciteit van nanodeeltjes is een onbekend terrein. Op dit moment zijn veel onderzoeken op dit gebied gaande, waarvan de resultaten wellicht binnenkort openbaar gemaakt zullen worden.
De discussie over olie contaminaten en nanodeeltjes in ons voedsel staat, net als deze brandslang op uitbreken
Welke oliën zijn er allemaal?
Plantaardige en dierlijke oliën en vetten worden voornamelijk in onze voedingsmiddelen gebruikt. Palmolie en palmpit vet zijn twee populaire soorten die ook nog eens zeer goedkoop zijn. In kaas en worst zitten voornamelijk dierlijke vetten. Soms worden de dierlijke vetten vervangen door plantaardige. Zo kan een product aanmerkelijk goedkoper gemaakt worden waarbij de vetzuur samenstelling vaak nog verbeterd kan worden.
Minerale oliën worden uit aardolie gemaakt en vinden hun toepassing voornamelijk in de techniek als smeermiddel.
Het algemene kenmerk van een olie is dat deze niet oplost in water. Een olie is wel emulgeerbaar met water. Denk hierbij aan mayonaise dat een emulsie is waar olie het hoofdbestanddeel vormt. Dit noemen wij de continue fase. De stabiliteit van de emulsie hangt af van veel factoren. Er moet een goede emulgator gebruikt worden en vaak een stabilisator.
Wat is het verschil tussen een vet en een olie?
Het smeltpunt bepaalt de naamgeving. Als het vast is bij kamertemperatuur dan spreken wij van een vet. Die grens is nogal ruim. Er zijn vetsoorten die bij 40oC. nog vast zijn. Een bekend probleem bij het warmlopen van een kogellager is dat het vet vloeibaar wordt en eruit loopt. Niet lang daarna ontstaat er door onvoldoende smering veel wrijving en vliegt de boel in brand door oververhitting als niet snel ingegrepen wordt. Dit is een van de veel voorkomende brandoorzaken in industriële omgevingen. Preventief onderhoud en het plaatsen van geluid- en trillings sensoren zijn vaak een goede oplossing tegen dit brandgevaar.
Hoe zuiver zijn minerale oliën?
Het uitgangsmateriaal is afgeleid van ruwe aardolie en bevat weinig schadelijke stoffen. Het wordt pas een feest als de oliefabrikant allerlei stoffen gaat toevoegen om de smeereigenschappen en levensduur te verbeteren.
Additieven van minerale of synthetische smeermiddelen worden ook wel ‘dopes’ genoemd. De samenstelling van een dergelijke dope is het geheim van de oliefabrikant die ervoor moet zorgen dat zijn smeerolie de meest ideale eigenschappen bezit. De toxiciteit is niet van belang omdat in de regel minerale olie niet geschikt is voor consumptie.
Dit zijn de soorten olieadditieven dopes met hun functionaliteit:
Olie detergentia. Hiermee worden de te smeren delen gereinigd. Het vuil blijft langer in zwevende toestand en slaat niet neer op de metalen delen.
Viscositeit regulerende dopes. Deze middelen zorgen ervoor dat motorolie bijvoorbeeld bij lage temperatuur dun blijft en bij hoge temperatuur niet al zijn viscositeit verliest.
Smeerfilm bevorderende dopes. Het is belangrijk dat de olie niet als druppeltjes op de te smerende delen zit. Dan spreken wij over een gebroken film en dat moet altijd vermeden worden. Deze middelen zijn te vergelijken met afwasmiddel. Die maakt van water ook een mooie film zodat het water na de afwas mooi van het bord afdruipt. Deze film bevorderende dopes kunnen zeer verschillend van samenstelling zijn
Smeer bevorderende dopes. Deze middelen verlagen de wrijving tussen de te smeren delen. Dit kunnen ceramische deeltjes zijn of hoogwaardige kunststoffen zoals Teflon. Deze kunnen ook weekmakers bevatten. Vaak worden er nano deeltjes hiervoor ingezet. Zinkdialkyldithiofosfaat is ook een dope dat naar verluidt smeerbevorderende eigenschappen bezit.
Conserveermiddelen. Het is duidelijk dat olie niet mag gaan verzuren als gevolg van oxidatie. Een van de conserveermiddelen zijn de meerwaardige chloorverbindingen, ook wel dioxinen genoemd. Bij transformator olie die de wikkelingen koelt, mag niet gaan verzuren. Dan wordt de olie geleidend en dat is redelijk onhandig in een hoogspannings transformator.
Er zijn verder nog talrijke dopes te verzinnen die de geur, kleur, temperatuurbestendigheid, vochtgevoeligheid etc. beïnvloeden.
Het risico van contaminatie door olie in de voedingsmiddelenindustrie
Het ontbreken van een olielektray onder een motor reductor is een voorbeeld dat nog steeds veel voorkomt in de voedingsmiddelenindustrie. Het risico van chemische contaminatie is dan onvoldoende geborgd.
Onder deze motor reductor zit geen olielektray. Zo kan de smeerolie in het onderliggende waterbad terechtkomen waar straks frikandellen in geweld worden.
Smeervet, ook al is deze van voedingsmiddelenkwaliteit, dan levert het aanzienlijke risico’s op nadat het afgewerkte vet als zwarte smurrie toch in het product terecht komt. De zwarte kleur is afkomstig van de metalen die in een kogellager of as zitten. Vanadium en Molybdeen zijn bekende toevoegingen in legeringen om het materiaal harder te maken.
De toepassing van hydraulische motoren kan een besmettingsrisico opleveren.
Onlangs werd ik wakker geschud door midden in een kas waar biologische groenten werden gekweekt een werkplaats aan te treffen voor de spitmachines en dergelijke. Er stonden ook vaten met smeermiddelen opgeslagen.
De technische dienst is vaak niet op de hoogte van de giftigheid van de door hun toegepaste smeermiddelen. Immers die zitten toch opgesloten in de motor reductor of cylinder? Lekkage wordt lang niet altijd correct gemeld. Als in onderstaande column 1303 besproken is, heeft iedere boer wel een vat hydraulische olie in de schuur staan, waar regelmatig uit getapt wordt.
http://www.scientanova.com/2013/01/20/1303-kuilvoer-op-de-boerderij-killervoedsel-voor-het-vee/
Onze nieuwe keukenapparatuur is ook niet olievrij!
Wanneer u een nieuwe oven of tosti ijzer koopt dan stinken deze apparaten bij het eerste gebruik. De gebruiksaanwijzing adviseert ook vaak om de oven even voor te verhitten. Die stank wordt veroorzaakt door de talrijke smeermiddelen die ingezet worden bij de fabricage van zo’n apparaat. U kunt er gerust van uit gaan dat alle metalen voorwerpen die in gebruik genomen worden altijd resten smeermiddelen bevatten die voor de fabricage gebruikt zijn.
Dit zijn de aandachtspunten voor de voedingsmiddelenindustrie om de risico’s van minerale oliën goed te kunnen beoordelen en te beheersen
Momenteel wordt er gekeken naar het kleine beetje minerale olie dat aanwezig is in gerecycled papier dat weer als verpakkingsmateriaal wordt gebruikt. Tel daar rustig de nano deeltjes bij op e het risico beoordelingsplaatje ziet er meteen erg gecompliceerd uit.
- Vraag de exacte chemische samenstelling op van de eigen gebruikte minerale oliën. Dit zal een moeilijke hobbel worden. De fabrikanten willen hun geheime dopes niet prijsgeven. Men mompelt vaak doodleuk dat het ‘foodgrade’ is. Dat is vaak niet voldoende. De gebruiker moet zèlf een beoordeling kunnen uitvoeren en niet de olieboer. De voedingsmiddelenproducent heeft verstand van voedselveiligheid en de olieboer is deskundig op het gebied van smeermiddelen. Een toxicologische analyse in een geaccrediteerd lab biedt dan een (dure) uitkomst.
- Voer een eigen monitoringsprogramma in. Stuur jaarlijks monsters naar een geaccrediteerd laboratorium en laat de olie onderzoeken op dioxinen, zware metalen en PAK’s. Ook de zogenaamde ‘foodgrade’ smeermiddelen die toegepast kunnen worden in de voedingsmiddelenindustrie meenemen. De resultaten zullen misschien verrassend zijn.
- Neem een olie- en nanodeeltjes vraag op in iedere leveranciersbeoordeling. Vraag naar welke minerale oliën er gebruikt worden als algemeen smeermiddel voor de apparaten die de bewerkingen aan het voedingsmiddel uitvoeren. Dit wordt altijd een lange lijst.
- Neem een ‘olierondje’ op in de audit. Zowel intern als extern kan dit meegenomen worden. Olielekkage risico’s boven naakt product zijn bijna in ieder bedrijf waar te nemen.
- Beoordeel de smeermiddelen voor de persluchtinstallatie. Vaak garandeert men perslucht dat vet- en watervrij is. Verifieer dit zelf. Neem meteen een microbiologisch monster van de lucht die mogelijk in contact kan komen met het naakte product. Vooral persluchtleidingen die grote afstanden moeten overbruggen kunnen op sommige koude punten aardig wat vocht ophopen.
Het gebruik van smeermiddelen en minerale olien zullen de komende tijd veel aandacht krijgen van de NVWA. Het gaat om twee categorieën middelen:
MOSH (mineral oil saturated hydrocarbons) minerale oliën van verzadigde koolwaterstoffen. Deze worden voornamelijk als oplosmiddelen gebruikt.
MOAH (mineral oil aromatic hydrocarbons) minerale oliën van aromatische koolwaterstoffen. Deze komen veel voor in drukinkten.
Het is niet een vraag of deze middelen in onze voedingsmiddelen zitten maar hoeveel en in welke vethoudende producten. Een grondige ketenanalyse op dit punt is noodzakelijk. Te beginnen bij de primaire land- en tuinbouw.
“Don’t roll the dice if you can’t pay the price”
(Sammy Davis jr.)