‘Ons desinfectiemiddel bevalt uitstekend, wij gebruiken dit al jaren.’ Dit is een kreet die mij de kriebels bezorgt en regelmatig in de oren klinkt.
Vanuit mijn ervaringen met het hygiënisch ontwerpen van procesapparatuur in de voedingsmiddelenindustrie ben ik veel risicogebieden tegengekomen waar mogelijk bacterieresistentie kan ontstaan.
Hoe ontstaat bacterieresistentie?
Vergelijk dit maar met pestgedrag. Wanneer iemand in zijn of haar jeugd veel gepest is, dan wordt het kind weerbaar. Je kunt dit vaak zien bij mensen met een vreemde of rare achternaam. Hun assertiviteit hebben zij sterk ontwikkeld. Helaas kan een kind er aan onderdoor gaan. Dat moet de maatschappij zien te voorkomen uiteraard.
Het ontstaan van bacterieresistentie werkt op precies dezelfde manier. Als ik steeds dezelfde productielijn desinfecteer met 0,5% hypochlorietoplossing dan zullen er altijd bacteriën zijn die dit zullen overleven. Vooral wanneer er verstopplaatsen zijn, zoals pakkingen, seals, dode leidingstukken of haarscheurtjes in het materiaal.
Chemische desinfectie maakt nooit steriel
In de voedingsmiddelen praten we over een ’steriel’ product als er nog 100 kiemen per gram aanwezig zijn. Dit is natuurlijk een foute omschrijving, maar voor een voedingsmiddel is dit wel érg laag. Steriel is pas officieel als er geen kiemen meer aanwezig zijn in het product. Dit kan alleen bereikt worden door verhitting. Dit is de enige methode om het ontstaan van haarden van resistente bacteriën te voorkomen. Zo’n bacteriehaard kan opeens tevoorschijn komen wanneer bijvoorbeeld aan de installatie gesleuteld is of wanneer er extreme drukschommelingen plaats hebben gevonden. Dan is bestrijding van het effect erg moeilijk vanwege de hoge aantallen.
De erfenis van Napoleon
In de Napoleontische tijd, toen men verplicht familienamen moest invoeren waren er personen bij die het niet zo nauw namen en maar hele vreemde achternamen lieten registreren. Zij verkeerden in de waan dat dit maar tijdelijk zou zijn. De meeste Napoleontische maatregelen hebben tot op de dag van vandaag nog stand gehouden. Denk hierbij aan huisnummers, kadaster, burgerlijke stand. Deze nuttige zaken hebben wij allemaal aan dat kleine mannetje te danken.
Niet alle desinfectiemiddelen zijn effectief.
Onderstaande tabel laat zien dat met name QUAD’s (Quatenaire ammoniumverbindingen matig werken tegen virussen. De zuivelindustrie moet hier rekening mee houden om faagbesmettingen te voorkomen.
Ik heb een keer meegemaakt dat men een complete procesinstallatie met een tandenborstel(!) aan het desinfecteren was met QUAD’s om Lactobacillus Stearothermophilus te bestrijden waar de melkpoeder mee besmet was. Sporevormers hebben weinig last van QUAD’s zoals de tabel laat zien.
Actief chloor en perazijnzuur (waterstof peroxide gestabiliseerd met azijnzuur) hebben een breed werkingsspectrum. Door deze twee middelen regelmatig met elkaar af te wisselen kan men een optimale bestrijding tegen bacterieresistentie borgen.
| Tabel 9 | ||||||||
| Bacterio-fagen | Kleine Virus-sen | Grote Virus-sen | Gram+ Bacterie | Gram – Bacterie | Bacterie sporen | Gisten | Schim-mels | |
| Actief Cl | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | + |
| H2O2 | + | + | + | ++ | ++ | + | + | + |
| Perazijnzuur | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | + |
| Quat.Amm | – | – | ++ | ++ | + | – | ++ | + |
| Jodoforen | + | + | ++ | ++ | ++ | + | ++ | ++ |
| Aldehyden | + | + | + | + | + | + | + | + |
| Alcohol 70% | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | – | ++ | – |
| UV-C | ++ | ++ | ++ | ++ | ++ | + | ++ | + |
Ultra violet -C straling met een golflengte van 175 tot 250nm is ook erg effectief. Nadeel is dat de UV verlichtingsbuizen sterk geladen zijn en snel stof kunnen aantrekken. Hierdoor loopt de emissie snel terug tot 5%. Ideaal voor luchtbehandelingsinstallaties op cruiseschepen bijvoorbeeld.
Signalen om bacterieresistentie te kunnen ontdekken zijn:
- Geen regelmatige wisseling van de desinfectans
- Geen validatierapport van de schoonmaakprocedure
- Veel verbouwingen in de installatie, dode hoeken pijpen etc.
- Veel verweerd kunststof op de werkoppervlakken
- Oude kleppen, kranen met vaste pakkingen
- De aanwezigheid van stopbuspakkingen bij as doorvoeren van mengers of pompen
- Sterk schommelende uitslagen van algemeen kiemgetal in het eindproduct
- Geurafwijking in het eindproduct
Dan is het vaak noodzakelijk om dieper op de problematiek in te gaan en microbiologisch speurwerk te verrichten. Maak ook gebruik van de WGS (Whole Genome Sequencing) techniek. Hiermee kan men zeer snel zien welke bacteriën er in het milieu zitten. Deze techniek verricht geen telling maar geeft kwalitatief weer welke micro organismen aanwezig zijn aan de hand van het gevonden DNA.
Creativiteit vergt moed (Henri Matisse, 1869 – 1954 Frans kunstschilder en beeldhouwer)