Begin november 2004, werd ‘Nederland BV’ opgeschrikt door het zoveelste dioxine schandaal. Deze levensgevaarlijke stof werd in melk aangetroffen. Hierop is men (de VWA) meteen de voedselketen ingedoken en kwam al vrij snel uit bij een patatbakker in Lelystad waar de aardappelschillen tot veevoer gemaakt worden. Kaoliniet klei dat gebruikt werd bij de aardappelvoorbewerking bevatte teveel dioxine. Een stof dat van nature in deze kleisoort voorkomt. De klei die in Lelystad aangetroffen werd had een uitzonderlijk hoog gehalte van 910 nanogram per kg. Ruim boven de norm die op 1 nanogram is gesteld (bij gebruik als ingrediënt voor veevoer). Voor menselijke consumptie is de (ADI) norm 10 picogram per kg lichaamsgewicht. (0,000.000.000.010 gram, 100 maal lager)
Wat zijn de werkelijke problemen?
1. We weten niet goed wat we aan het doen zijn.
Huidige fabricageprocessen worden dermate gecompliceerd dat het welhaast een onmogelijke opgave is om de voedselketen te beheersen. U hoort mij niet zeggen dat dit niet gebeurt maar het is dweilen met een kraan die heel erg ver open staat. We noemden het al eerder, een broodje gezond met zo’n 60 ingrediënten. Ons simpele pakje droge soep moet het al met 30 ingrediënten doen. Wanneer u bij ieder ingrediënt ongeveer drie leveranciers meetelt dan begrijpt u dat beheersing en ontrafeling van de voedselketen meer op een Gordiaanse knoop lijkt die snel in dikte toeneemt. Daarbij komt de voorspelbare creativiteit van de primaire producenten (de boeren) als gevolg van de toenemende druk op de marges (olieprijs op recordhoogte) en de rampenformule is weer compleet! Wij moeten het steeds meer hebben van de controles achteraf. De goede oude Keuringsdienst van Waren, ofwel de Voedsel en Waren Autoriteit komt nu uitdrukkelijk in beeld. Gelukkig maar. Eigenlijk is het volledig krom, want de voedselveiligheidssystemen zijn er juist voor bedoeld om vóóraf te controleren en niet achteraf. Het gaat erom dat je vóór het stoplicht controleert en niet erna. Wat dat betreft heeft de politie nogal wat te leren…
2. We weten wel héél erg veel.
Da’s toch mooi? Vraagt u zich wellicht af. Zeker, maar ga goed met de informatie om. Toen de Acrylamide opschudding eind 2002 plaatsvond werd deze stof als een dermate zwaar gif gezien dat wanneer je alleen al maar naar keek, terminaal rochelend ter aarde zou storten. Nu verschijnen er publicaties dat wij toch best wel wat van deze, overigens smaakmakende stof kunnen verdragen. Dat is geen nieuws dus lezen wij dit niet in de krant.
Op dit moment kunnen wij de concentratie van een chemische stof bijna op molecuulniveau meten. Ik verzeker, u we werken dagelijks troep naar binnen, maar hoeveel eigenlijk? Tja dat is een akelig lastig antwoord. Moderne laboratoriumtechnieken zoals Hogedruk vloeistof- of gaschromatografie maken nauwkeurige metingen van lage concentraties mogelijk. Een nauwkeurige bepaling voor dioxines duurt snel drie dagen. Sinds kort is er een bepalingsmethode die de resultaten binnen één dag bekend. Hier wordt en speciale selectieve extractie uitgevoerd en door middel van immunoassay techniek (langs biologische en enzymatische weg) de concentraties ongeveer vastgesteld. Ideaal om grote hoeveelheden voedingsmiddelen te screenen.
Patat en gezondheid
De polder patatbakker geldt als een van de grootste patatproducenten ter wereld. Wereldwijd produceert het concern 500 ton per uur! De fabriek in Lelystad mag er ook best wel zijn. In 2002 bedroeg de capaciteit 25 ton per uur. We praten wel over minimaal 30 volle vrachtwagens per dag! De hoeveelheid schillen die per dag als veevoer afgevoerd worden bedraagt bij benadering minstens 10% van deze hoeveelheid.
De ontdekking van dioxine betekent een regelrecht drama voor dit bedrijf die er werkelijk alles aan doet om de gezondheid van de consument te beschermen. De ontstane prijsval van patataardappelen op de termijnmarkt is misschien een wrange pleister op de wond.
Misschien kunt u het acryalamide verhaal wel herinneren dat zich eind 2002 zich in de patatbakkende wereld zich afspeelde. Deze stof die ontstaat door een reactie van het aminozuur asparagine met de alom aanwezige reducerende suikers van de aardappel. Heel Nederland in rep en roer. De patatfabrieken waren volksmoordenaars. Ja, een collega patatbakker in het oosten van ons land kondigde meteen maatregelen aan om de vorming van deze stof direct tegen te gaan. De baktemperatuur zou omlaag gaan en er werden nog meer maatregelen met de olie aangekondigd.
Wat de consumenten niet wisten was dat de polder patatbakker deze maatregelen al vijf jaar tevoren doorgevoerd had, dat was geen nieuws voor de schrijvende pers…
Wat zijn dioxines en wat zijn de besmettingsbronnen?
Dioxine is de naam voor een grote verzameling chemische stoffen die op elkaar lijken. De polychloordibenzopdioxines en polychloordibenzofuranen. Er zijn vele soorten dioxines en er zijn een paar giftige uitschieters bij. Het ‘Seveso dioxine’ is een van de meest giftige.
Dioxinen komen vrij bij verbrandingsprocessen waar uitbundige hoeveelheden chloor bij vrijkomen. Het verbranden van hout en plastics zijn enkele van de meest bekende voorbeelden. Vooral PVC (polyvinylchloride) veroorzaakt speciale, vreselijk ongezonde walmen uit de schoorsteen.
Dioxine is a-polair. Dat wil zeggen dat via het vetoplosbaar is. Ons lichaam bevat redelijk wat vet. Dioxine wordt in het vetweefsel van het lichaam opgeslagen. Nu is er weinig aan de hand zolang er maar voldoende opslagcapaciteit voorhanden is maar de ellende komt wanneer iemand om welke reden sterk gaat vermageren. Vaak gebeurt dit op latere leeftijd automatisch. De opslagcapaciteit van de dioxine gaat achteruit en komt opeens beschikbaar. Op dat moment kan er een versnelling plaatsvinden in een ziektebeeld als gevolg waarvan een patiënt sterk vermagert en het vrijkomen van de vetoplosbare gifstoffen werken als een soort ‘self destruct’ knop. De besmetting met dioxine vindt ook alleen plaats via vette producten zoals melkvet, vlees, en vette vis.
Groenten en fruit bijvoorbeeld kunnen gewoon geen dioxines bevatten tenzij er een dikke laag vliegas van de vuilverbrandingsinstallatie op ligt.
Na de uitbundige besmetting van het stadje Seveso (iets ten zuiden van Milaan) in 1976 heeft men goed kunnen zien hoe giftig deze stof was. (2,3,7,8-Tetrachloordibenzodioxine) De omwonenden kregen chlooracné, werden massaal ziek en de flora en fauna werden sterk uitgedund. De aandacht werd toen op de vuilverbrandingsinstallaties gericht die inmiddels alle zijn uitgerust met filters die deze stoffen mechanisch affiltreren.
Eind vorige eeuw hebben enkele Belgische prutsers de voor menselijke en dierlijke consumptie bestemde vetten met dioxine houdende transformatorolie aangelengd en toen werden er drastische maatregelen genomen. De regelgeving is aangepast en de VWA neemt routinematig monsters om ons als argeloze consumenten voor het volgende schandaal te behoeden.
Transformatorolie bevat aardig wat speciale stoffen (PCB’s) om te voorkomen dat er veroudering van deze olie plaatsvindt van waaruit dioxines gevormd kunnen worden. Bij veroudering veranderen de isolerende eigenschappen van deze transformatorolie van isolatie naar lichte geleidbaarheid van elektriciteit. Dit kan behoorlijk lastig uitpakken in een hoogspanning transformator.
In condensatoren worden PCB’s royaal toegepast. Deze stof kan onder bepaalde omstandigheden dioxines vormen. PCB’s wordt toegevoegd om als isolator te dienen en om de condensator compact te houden. Vroeger als kind vond ik het juist leuk om zo’n ding uit te rollen. Er kwamen meters zilverpapier uit…
In andere huis- tuin- en keukenoliën komen stoffen voor (de ‘dopes’) die bij veroudering of andere mishandeling dioxines kunnen vormen. Deze speciale ‘dopes’ worden toegevoegd om de smerende eigenschappen te optimaliseren en om de verouderingsprocessen te vertragen. Wat dacht u van remvloeistof? Iedere auto heeft snel een liter van deze stof bij zich.
Hydraulische vloeistof in bijvoorbeeld landbouwwerktuigen en andere hef- en kiepinstallaties dat sterk verouderd en verhit is geweest kan ook deze dioxineachtige stoffen bevatten. Toch wel een enge gedachte wanneer u een boer met zijn trekker door het weiland ziet rijden en later boven op de ‘graskuil’. Een klein lekje is snel gemaakt. ‘Geeft niets hoor, we zetten er een nieuw slangetje op en vullen gewoon wat olie bij uit het vat dat in de schuur staat’…
Natuurlijke bronnen van dioxine
In de natuur wordt dioxine ook gevormd door vulkaanuitbarstingen en de groei van witrot schimmels op dood hout en daar witte plekken op veroorzaken. Uit het houtstof (lignine) worden de dioxineachtige stoffen gemaakt. Het mag duidelijk zijn dat het verbranden van hout deze stoffen vrij kunnen komen. Denk u hierbij aan bosbranden of aan het rookproces bij de fabricage van gerookte vleeswaren…
Wordt vervolgd…